Ανορεξία και βουλιμία (NTR)

Όλοι μας χρειαζόμαστε την τροφή. Και τρεφόμαστε για δύο βασικούς λόγους: γιατί από τη μια πρέπει να επιβιώσουμε, και από την άλλη, γιατί το φαγητό αποτελεί πηγή απόλαυσης. Πάντως, όπως συμβαίνει με όλες τις ανθρώπινες συμπεριφορές έτσι και στο θέμα της διατροφής υπάρχουν τεράστιες διαφορές από άτομο σε άτομο. Κάποιοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενώ κάποιοι άλλοι μικρότερες. Ορισμένοι προσθέτουν κιλά εύκολα ενώ άλλοι όχι. Επιπλέον, ορισμένα άτομα εκδηλώνουν ακραίες διατροφικές συμπεριφορές τρώγοντας πολύ λίγο ή πάρα πολύ με αποτέλεσμα να δημιουργούν προβλήματα στον οργανισμό τους και να απαιτείται ιατρική παρέμβαση. Σε μερικές από αυτές τις διαταραχές διατροφής, που ονομάζονται νευρογενής ανορεξία και νευρογενής βουλιμία, αναφέρεται και το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας.

Οι διαταραχές αυτές, ενώ διαφέρουν μεταξύ τους, συχνά συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο. Η βουλιμία συναντάται συνήθως μετά από μια μακρά περίοδο (μήνες ή χρόνια) ανορεξίας. Τα άτομα που παρουσιάζουν συμπτώματα ανορεξίας και βουλιμίας είναι συνήθως γυναίκες, σε αναλογία 10/1 σε σχέση με τους άνδρες. Αν και οι διαταραχές αυτές θεωρούνται προβλήματα της ενήλικης ζωής, συχνά πρωτοπαρουσιάζονται στα χρόνια της εφηβείας.

Ανορεξία

Ο όρος "ανορεξία" κυριολεκτικά σημαίνει απώλεια της όρεξης. Τα άτομα, όμως, που πάσχουν από ανορεξία, ενώ έχουν φυσιολογική όρεξη ελέγχουν δραστικά την πρόσληψη τροφής.

Η ανορεξία πρωτοεμφανίζεται κυρίως στις έφηβες (15 χρονών περίπου) και συναντάται σε αναλογία 1/150. Περίπου το ένα τρίτο των ατόμων που πάσχουν από ανορεξία είχαν κάποτε διαγνωστεί ως υπέρβαρα. Τις περισσότερες φορές η ανορεξία αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της δίαιτας στην οποία υποβάλλονται σχεδόν όλοι οι έφηβοι. Όμως σε αντίθεση με τη φυσιολογική δίαιτα, η οποία σταματά όταν φτάσει κάποιος στο επιθυμητό βάρος, η δίαιτα της ανορεξίας εξακολουθεί και το βάρος μειώνεται πολύ κάτω από τα φυσιολογικά όρια. Ο μικρός αριθμός θερμίδων που προσλαμβάνει το άτομο συγκαλύπτεται από τις ποσότητες λαχανικών, φρούτων και σαλάτας που προτιμά το άτομο στη διατροφή του. Επίσης, τα άτομα αυτά ασκούνται υπερβολικά ή καταναλώνουν χάπια αδυνατίσματος προκειμένου να διατηρήσουν το βάρος τους σε χαμηλά επίπεδα.

Βουλιμία

Η διαταραχή της βουλιμίας αφορά συνήθως μία ηλικιακή ομάδα μεγαλύτερη από αυτήν της ανορεξίας. Εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες ηλικίας 20 ετών περίπου οι οποίες υπήρξαν υπέρβαρες στην παιδική τους ηλικία. Εμφανίζεται στο 3% όλων των γυναικών κάποια στιγμή της ζωής τους.

Όπως συμβαίνει με τα άτομα που υποφέρουν από ανορεξία, έτσι και τα άτομα με βουλιμία φοβούνται υπερβολικά το ‘‘πάχος’’. Η διαφορά είναι ότι τα άτομα με βουλιμία διατηρούν το βάρος τους σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό συμβαίνει γιατί παρά την προσπάθεια τους να χάσουν βάρος με τη χρήση καθαρτικών και την πρόκληση εμετού, καταναλώνουν πολύ μεγάλες ποσότητες φαγητού.

Συμπτώματα

Ανορεξία: φόβος ‘‘περιττών κιλών’’ μειωμένη πρόσληψη τροφής σημαντική ελάττωση βάρους εξαντλητική σωματική άσκηση διακοπή εμμήνου ρύσης

Βουλιμία: φόβος ‘‘περιττών κιλών’’ φυσιολογικό βάρος υπερβολική πρόσληψη τροφής διαταραχές εμμήνου ρύσης πρόκληση εμετού και χρήση καθαρτικών

Συνέπειες

Ασιτία:

διαταραχές ύπνου

δυσκοιλιότητα

δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής

κατάθλιψη

υπερευαισθησία στο κρύο

εύθραυστα οστά, τάση για κατάγματα

μυϊκή αδυναμία που οδηγεί στην αποφυγή δραστηριοτήτων

θάνατος

Εμετός:

όξινες στομαχικές εκκρίσεις που καταστρέφουν το σμάλτο των δοντιών

πρησμένο πρόσωπο (οφείλεται στο οίδημα των σιελογόνων αδένων)

καρδιακές αρρυθμίες

μυϊκή αδυναμία

βλάβες των νεφρών

επιληπτικές κρίσεις

Καθαρτικά:

επίμονος στομαχικός πόνος

πρησμένα δάκτυλα

βλάβες των εντερικών μυών

Αιτίες

Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με τις αιτίες που προκαλούν τις διαταραχές διατροφής. Δυστυχώς, όμως, δεν μπορούν να εξηγήσουν όλες τις περιπτώσεις των ατόμων που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους προβλήματα.

Κοινωνική πίεση

Σε κοινωνίες όπου το αδύνατο σώμα δεν αποτελεί πρότυπο σπάνια παρατηρούνται διαταραχές διατροφής. Αντίθετα, σε περιβάλλοντα όπου το λεπτό σώμα αποτελεί βασική επιδίωξη (π.χ., σχολές μπαλέτου), οι διαταραχές αυτές είναι συχνό φαινόμενο.

Αίσθηση του ελέγχου

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η δίαιτα μπορεί να αποτελέσει μία πολύ ικανοποιητική δραστηριότητα. Πράγματι, οι περισσότεροι γνωρίζουμε αυτό το αίσθημα της επίτευξης και της ικανοποίησης όταν η ζυγαριά μας δείχνει απώλεια κιλών. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό να νιώθει κάποιος ότι μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του με τόσο ξεκάθαρο και ορατό τρόπο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις νεαρές έφηβες που νιώθουν ότι το σωματικό βάρος είναι ένα από τα λίγα πράγματα που μπορούν να ελέγξουν στη ζωή τους. Έτσι, λοιπόν, η δίαιτα αποτελεί αυτοσκοπό και όχι απλά μέσο απώλειας κιλών.

Εφηβεία

Μία κοπέλα με συμπτώματα ανορεξίας μπορεί να μην αναπτύξει πλήρως ή και να απολέσει κάποια γυναικεία χαρακτηριστικά όπως η ήβη και η έμμηνος ρύση, με αποτέλεσμα να φαίνεται μικρότερη από την πραγματική της ηλικία. Η δίαιτα πολλές φορές αποτελεί τρόπο να αγνοήσει τις απαιτήσεις της ωρίμανσης και κυρίως της σεξουαλικής ωρίμανσης. Η κατάσταση αυτή προκαλεί στην έφηβη προβλήματα ανάπτυξης αλλά και δυσκολία στην απόκτηση αυτογνωσίας, ενός χαρακτηριστικού που πηγάζει από τη διαδικασία της ωρίμανσης.

Οικογένεια

Το φαγητό αποτελεί μία από τις σημαντικότερες κοινωνικές δραστηριότητες των ανθρώπων. Η αποδοχή τροφής δίνει μεγάλη ευχαρίστηση σ’ αυτόν που την προσφέρει ενώ η απόρριψή της αποτελεί συχνά προσβολή. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στα πλαίσια της οικογένειας. Έτσι, λοιπόν, παιδιά και έφηβοι θεωρούν την άρνηση της τροφής ως τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων τους και μέσο επιρροής προς την οικογένεια.

Κατάθλιψη

Οι περισσότεροι από εμάς έχουν νιώσει την απόλαυση και τη χαλάρωση που προσφέρει το φαγητό μετά από κάποια αναστάτωση ή εκνευρισμό ή ακόμα και όταν πλήττουμε. Πολλά άτομα με βουλιμία παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα και ίσως η στροφή τους στο φαγητό να αποτελεί έναν τρόπο αντιμετώπισης των αρνητικών τους συναισθημάτων. Το γεγονός ότι μετά από ένα επεισόδιο νιώθουν δυσφορία από το πολύ φαγητό επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση, ενώ η πρόκληση εμετού και η χρήση καθαρτικών προκαλούν συναισθήματα ενοχής και εξευτελισμού.

Αναστάτωση

Ο καθένας έχει τον προσωπικό του τρόπο αντίδρασης στις δύσκολες καταστάσεις. Για ορισμένους ανθρώπους η ανορεξία και η βουλιμία έχει ως αφορμή ένα δυσάρεστο γεγονός, π.χ., ένα χωρισμό. Όμως, ακόμα και ένα σημαντικό γεγονός χωρίς αρνητική χροιά, όπως ο γάμος ή η αποχώρηση από την γονεϊκή εστία, μπορεί να έχει τα ίδια αποτελέσματα.

Αναζητώντας βοήθεια

Όσον αφορά στην ανορεξία, τα μέλη της οικογένειας είναι συνήθως αυτά που πρώτα αντιλαμβάνονται το πρόβλημα, καθώς η κόρη ή η αδερφή όχι μόνο είναι λεπτή αλλά εξακολουθεί να χάνει βάρος. Η απώλεια του βάρους αποτελεί σήμα κινδύνου για την οικογένεια, αν και το ίδιο το άτομο δεν αποδέχεται εύκολα την ύπαρξη του προβλήματος, διότι εξακολουθεί να θεωρεί τον εαυτό του υπέρβαρο και τρέφεται με μη παχυντικές τροφές δίνοντας την εντύπωση ότι απλά ακολουθεί τους κανόνες της υγιεινής διατροφής.

Τα άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα βουλιμίας νιώθουν, συνήθως, ντροπή και ενοχές για τη συμπεριφορά τους. Για το λόγο αυτό προσπαθούν να αποκρύψουν το πρόβλημα. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής και η ακόλουθη πρόκληση εμετού είναι μία διαδικασία χρονοβόρα αλλά και εξαντλητική σε βαθμό που επηρεάζει την απόδοση του ατόμου στην εργασία του ενώ του στερεί πολλές κοινωνικές δραστηριότητες.

Η αποδοχή του προβλήματος μπορεί να επιφέρει τεράστια ανακούφιση στο άτομο. Το άτομο ενθαρρύνεται να αλλάξει κάποιες συνθήκες της ζωής του όπως να δημιουργήσει νέες σχέσεις ή να συγκατοικήσει με άλλα άτομα.

Αναγνώριση του προβλήματος

Το σημαντικότερο βήμα στη θεραπεία κάποιας διαταραχής είναι η αναγνώρισή της. Είναι πολύ πιο εύκολο να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της βουλιμίας και της ανορεξίας αν γίνει γρήγορα αντιληπτό και η ιατρική παρέμβαση γίνει εγκαίρως. Είναι κατανοητό ότι το πέρασμα του χρόνου δυσχεραίνει την κατάσταση καθώς η ανορεξία μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη ζωή του ατόμου.

Παραπομπή

Εφόσον το πρόβλημα γίνει αντιληπτό, θεωρείται απαραίτητη η παραπομπή του ατόμου σε κάποιον ειδικό ψυχίατρο ή κλινικό ψυχολόγο. Μέχρι πρόσφατα τα άτομα με διαταραχές διατροφής συνήθως νοσηλεύονταν σε νοσοκομεία. Τώρα, όμως, η εισαγωγή τους στο νοσοκομείο γίνεται μόνο αν κριθεί ότι η απώλεια του βάρους είναι πολύ μεγάλη.

Αξιολόγηση / Εκτίμηση

Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της κατάστασης είναι να διευκρινιστεί πότε και πώς ξεκίνησε το πρόβλημα και, ακόμα, πώς αναπτύχθηκε. Το άτομο θα συζητήσει με τον ειδικό για τα συναισθήματά του και για τις διάφορες πλευρές της ζωής του, ενώ αν η απώλεια του βάρους είναι μεγάλη, ακολουθούν ιατρικές εξετάσεις. Με την άδεια του ατόμου που αξιολογείται, ο ειδικός μπορεί να συζητήσει με άτομα του στενού περιβάλλοντός του (μέλη της οικογένειας και φίλους) σε μία προσπάθεια να κατανοήσει το πρόβλημα σε όλες του τις διαστάσεις.

Διαταραχές διατροφής

Σε μια κοινωνία που επιμμένει να προβάλλει το αδύνατο σώμα ως το ιδανικό πρότυπο σώματος, σχεδόν όλοι ανησυχούν για το βάρος τους, έστω και περιστασιακά. Τα άτομα με διαταραχές διατροφής προβαίνουν σε τόσο ακραίες σκέψεις, που φτάνουν στο σημείο να αναπτύσσουν μη φυσιολογικές διατροφικές συνήθειες, με αποτέλεσμα να απειλείται η ποιότητα ζωής τους, ακόμα και η ίδια η ζωή τους. Οι παρακάτω ερωτο-απαντήσεις εξηγούν πώς μπορούν να βοηθηθούν τα άτομα αυτά να συνέλθουν από αυτές τις διαταραχές.

Ποια είναι τα κύρια είδη διατροφικών διαταραχών;

Υπάρχουν τρία κύρια είδη διατροφικών διαταραχών:

· Τα άτομα με νευρική ανορεξία διατηρούν μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα τους, η οποία τα κάνει να βλέπουν τους εαυτούς τους ως υπέρβαρους, ακόμα και αν είναι υπερβολικά αδύνατοι. Αυτό πολλές φορές μπορεί να γίνει επικίνδυνο. Συχνά αρνούνται να φάνε, γυμνάζονται υπερβολικά, και αναπτύσσουν παράξενες συνήθειες, όπως το να μη θέλουν να φάνε μπροστά σε άλλους. Το αποτέλεσμα είναι μεγάλη απώλεια βάρους και συνεχές αίσθημα πείνας. Αυτή η απώλεια βάρους μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στο θάνατο.

· Τα άτομα με νευρική βουλιμία καταναλώνουν υπερβολικά μεγάλες ποσότητες φαγητού, κι έπειτα τις αποβάλλουν, όπως και τις θερμίδες που τόσο φοβούνται, χρησιμοποιώντας ήπια καθαρτικά, κλύσματα, διουρητικά, προκαλώντας εμετό, ή προβαίνοντας σε έντονη άσκηση. Συχνά τρώνε κρυφά, νιώθουν αηδία και ντροπή όταν τρώνε υπερβολικά πολύ, ωστόσο ανακουφίζονται από την ένταση και τα αρνητικά συναισθήματα μόλις προκαλέσουν το άδειασμα του στομαχιού τους.

· Όπως τα άτομα με νευρική βουλιμία, έτσι και τα άτομα με υπερφαγία, δηλαδή αυτοί που καταναλώνουν υπερβολική ποσότητα φαγητού, βιώνουν συχνά επεισόδια απώλειας ελέγχου της κατανάλωσης φαγητού. Η διαφορά έγκειται στο ότι οι υπερφάγοι δεν αποβάλλουν από το σώμα τους τις περιττές θερμίδες.

Είναι πολύ σημαντικό να προληφθούν αυτές οι προβληματικές συμπεριφορές, ώστε να μη μετατραπούν σε σοβαρή διατροφική διαταραχή. Συνήθως η αυστηρή δίαιτα και η απώλεια βάρους προηγούνται της ανορεξίας και της βουλιμίας. Η διαταραχή της υπερφαγίας μπορεί να αρχίσει με περιστασιακά επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης τροφίμων. Όταν οι διατροφικές συμπεριφορές αρχίζουν να έχουν μια καταστροφική επίδραση στη ζωή κάποιου ή στην αυτο-εικόνα του, τότε είναι η στιγμή που συνήθως κρίνεται αναγκαίο το άτομο να επισκεφτεί έναν εκπαιδευμένο ειδικό ψυχικής υγείας, όπως, για παράδειγμα, έναν κλινικό ψυχολόγο με εμπειρία στη θεραπεία ατόμων με διατροφικές διαταραχές.

Ποια άτομα αντιμετωπίζουν διατροφικές διαταραχές;

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των Η.Π.Α., το 90% των ατόμων με διατροφικές διαταραχές αποτελείται από εφήβους και νεαρές γυναίκες.

Ωστόσο, οι διατροφικές διαταραχές δεν αποτελούν απλά ένα πρόβλημα που αφορά τα κορίτσια στην εφηβεία, όπως συχνά προβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης. Γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, άνδρες και αγόρια μπορούν, επίσης, να παρουσιάσουν τέτοιες διαταραχές.

Μερικές φορές πολλά άτομα αντιμετωπίζουν διατροφικές διαταραχές, χωρίς η οικογένεια ή οι φίλοι τους να το έχουν ποτέ αντιληφθεί. Γνωρίζοντας ότι η συμπεριφορά τους είναι μη φυσιολογική, τα άτομα με διατροφικές διαταραχές συχνά αποσύρονται από τις κοινωνικές επαφές, αποκρύπτουν τη συμπεριφορά τους και αρνούνται ότι η διατροφική τους συμπεριφορά είναι προβληματική. Η ακριβής διάγνωση του προβλήματος απαιτεί τη συνδρομή ενός κατάλληλου κλινικού ψυχολόγου ή άλλου ειδικού στο χώρο της ψυχικής υγείας.

Τι προκαλεί τις διατροφικές διαταραχές;

Συγκεκριμένοι ψυχολογικοί παράγοντες προδιαθέτουν κάποια άτομα να αναπτύξουν διατροφικές διαταραχές. Η δυσλειτουργία στην οικογένεια ή άλλες προβληματικές σχέσεις αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα. Κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορούν, επίσης, να συμβάλουν στην εμφάνιση αυτών των διαταραχών. Τα περισσότερα άτομα με διατροφικές διαταραχές έχουν χαμηλή αυτο-εκτίμηση, αισθήματα αδυναμίας ή ανικανότητας, και έντονη απογοήτευση από την εξωτερική τους εμφάνιση. Τα άτομα με ανορεξία τείνουν να είναι τελειομανή, ενώ τα άτομα με βουλιμία συχνά είναι παρορμητικά. Βιολογικοί παράγοντες, όπως, λόγου χάρη, γενετικοί, ίσως να συμβάλουν στις διαταραχές αυτές.

Ένα ευρύ φάσμα συνθηκών μπορεί να επιταχύνει την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών σε άτομα επιρρεπή προς αυτές. Για παράδειγμα, κάποια μέλη της οικογένειας ή κάποιοι φίλοι μπορεί να κοροϊδεύουν το άτομο για το σώμα του. Επιπλέον, τα άτομα με διατροφικές διαταραχές ίσως να συμμετέχουν σε προγράμματα γυμναστικής ή σε άλλα αθλήματα που δίνουν έμφαση στο χαμηλό βάρος ή στη διατήρηση μιας συγκεκριμένης εικόνας σώματος. Τέλος, κάποια αρνητικά συναισθήματα ή τραυματικές εμπειρίες (π.χ., βιασμός, κακοποίηση, θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, κ.ά.) μπορούν να συνεισφέρουν στην εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών. Ακόμα κι ένα χαρούμενο γεγονός, όπως μια γέννα, μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές, λόγω της στρεσογόνου επίδρασης του γεγονότος αυτού σε σχέση με τους νέους ρόλους που θα πρέπει να αναλάβει το άτομο καθώς και με την αντίληψη της εικόνας του σώματός του.

Από τη στιγμή που κάποιος αρχίζει να εμφανίζει μη ομαλή διατροφική συμπεριφορά, το πρόβλημα μπορεί να γίνει όλο και πιο έντονο. Τα επεισόδια υπερφαγίας αποτελούν την αρχή ενός επαναλαμβανόμενου συναισθηματικού κύκλου, καθώς τα άτομα προσπαθούν να καθαρίσουν το σώμα τους από τις περιττές θερμίδες και τον ψυχικό πόνο, ενώ μετά τρώνε υπερβολικά πολύ ξανά, για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Γιατί είναι σημαντική η θεραπεία των διαταραχών αυτών;

Η έρευνα υποδηλώνει ότι οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν ένα από τα ψυχικά προβλήματα για τα οποία δε ζητά εύκολα κάποιος θεραπεία. Ωστόσο, οι διατροφικές διαταραχές δεν υποχωρούν χωρίς παρέμβαση από ειδικούς, ενώ το να μείνουν αθεράπευτες μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στην υγεία του ατόμου. Πραγματικά, το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των Η.Π.Α. εκτιμά ότι ένα στα δέκα άτομα με ανορεξία καταλήγει σε θάνατο από ασιτία, αυτοκτονία ή σε ιατρικές επιπλοκές, όπως καρδιακή προσβολή ή νεφρική ανεπάρκεια. Οι διατροφικές διαταραχές συνδέονται και με άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως είναι η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή, και η κατάχρηση ουσιών.

Άλλα ιατρικά προβλήματα που σχετίζονται με τις διατροφικές διαταραχές περιλαμβάνουν την αναιμία, ταχυκαρδίες, απώλεια μαλλιών και οστικής μάζας, τερηδόνα, οισοφαγίτιδα, και διακοπή της περιόδου. Τα άτομα με διαταραχές υπερφαγίας είναι δυνατόν να αναπτύξουν υψηλή αρτηριακή πίεση, διαβήτη και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Βοηθά πραγματικά η θεραπεία;

Ναι. Οι περισσότερες περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς από κατάλληλα εκπαιδευμένους ειδικούς των χώρων της σωματικής και ψυχικής υγείας. Ωστόσο, η θεραπεία δεν επιφέρει αποτελέσματα αμέσως και μπορεί να είναι μακρόχρονη για κάποιους από τους ασθενείς.