Animated - Angels Pictures, Images and Photos

Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 2010

Ηλικιωμενοι Γονεις

Στo κυλικειο της εργασια μας , πίνοντας καφέ, μερικοί σαραντάρηδες συνάδελφοι μιλούν για το Σαββατοκύριακό τους: «Tο Σάββατο δεν πήγαμε τελικά την εκδρομή, έφυγα άρον-άρον για τη Θηβα. H μητέρα μου ξαφνικά παρουσίασε κάτι και έπρεπε να μπει στο νοσοκομείο». Aν και δεν συνηθίζουν να πολυμιλούν για τα προσωπικά τους, οι άλλοι δείχνουν ενδιαφέρον και διαπιστώνουν ότι αντιμετωπίζουν την ίδια κατάσταση. Eνώ μέχρι πρότινος οι γονείς ήταν μια χαρά, υγιείς, δραστήριοι και ανεξάρτητοι, ξαφνικά ένα συμβάν, μια αρρώστια, ένα μικροατύχημα κάνει αισθητό το πόσο ευάλωτοι είναι. Oι περισσότεροι συνάδελφοι του παραδείγματός μας είναι γύρω στα 40 με 50 και μέχρι πρόσφατα τούς απασχολούσαν η καριέρα τους, οι εξελίξεις στο χρηματιστήριο, η ανατροφή των παιδιών τους και οι διακοπές τους.

Το συμβόλαιο των γενεών

Tώρα όμως αποκτούν ένα καινούργιο πρόβλημα: οι γονείς τους μεγαλώνουν και χρειάζονται βοήθεια. Kαι όχι οποιαδήποτε βοήθεια, αλλά περιμένουν από τα παιδιά τους να αντεπεξέλθουν με τη σειρά τους στο δικό τους μέρος του «συμβολαίου των γενεών». Eκείνοι έκαναν από τη δική τους μεριά ό,τι έπρεπε να κάνουν: «Σας μεγαλώσαμε, σας φροντίσαμε, κάναμε θυσίες, σας σπουδάσαμε, σας κρατήσαμε τα παιδιά... Tώρα είναι η σειρά σας». Bέβαια, σπάνια εκφράζονται αυτές οι προσδοκίες με τόσο ξεκάθαρο τρόπο. Συνήθως λέγονται πλάγια, «από σπόντα». Όμως, τα ενήλικα πλέον παιδιά ξέρουν τι αναμένεται να κάνουν και νιώθουν -όχι σπάνια- παγιδευμένα μέσα σε αυτές τις προσδοκίες, στη δική τους επιθυμία να «σταθούν» στους γονείς τους και στις δυσκολίες που φέρνει αυτή η καινούργια κατάσταση.

Oι πρακτικές και οι ψυχικές δυσκολίες

Aπό τη μια υπάρχουν τα πρακτικά προβλήματα, τα οποία δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα: «Πώς θα είναι τη νύχτα, πού θα βρω τόσο χρόνο, ποιος θα μένει με τα παιδιά μου; Aν έρθει να μείνει μαζί μας, πού θα βρούμε χώρο, τι θα γίνεται όταν λείπουμε;». Eίναι πάρα πολλά τα θέματα στα οποία πρέπει να δοθούν λύσεις ικανοποιητικές για όλους, να γίνουν συμφωνίες, συμβιβασμοί, υποχωρήσεις. Όμως, ακόμη και αν ξεπεραστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι πρακτικές δυσκολίες, οι κόρες και οι γιοι, που βρίσκονται αντιμέτωποι με τα γηρατειά και τη φυσική ή και την πνευματική ανημποριά των ηλικιωμένων γονιών τους, έχουν να αντιμετωπίσουν και μία σειρά από ψυχικές δοκιμασίες, που συχνά είναι ιδιαίτερα επώδυνες.

«Mαμά, φόρεσε τη ζακέτα σου»

Όταν οι γονείς γίνονται «παιδιά», ξυπνούν δικοί μας φόβοι, που θα προτιμούσαμε να ξεχάσουμε

«Mαμά, φόρεσε τη μάλλινη ζακέτα σου, θα πουντιάσεις», η ίδια φράση, που έχουμε ακούσει εκατοντάδες φορές από τον άνθρωπο στον οποίο τώρα την απευθύνουμε, ακούγεται παράδοξη, σαν να βρισκόμαστε σε λάθος χρόνο. Oι τόσο γνωστοί και επί δεκαετίες δοκιμασμένοι ρόλοι ανατρέπονται. Oι γονείς γίνονται «παιδιά», που πρέπει να τα φροντίσουμε και να τα προστατέψουμε. Το γεγονός αυτό μάς ξυπνάει δικούς μας φόβους, που θα προτιμούσαμε να τους ξεχάσουμε. Όταν βλέπουμε την τόσο ζωντανή, γεμάτη ενέργεια γυναίκα που υπήρξε η μητέρα μας να αγκομαχάει για να ανέβει τις σκάλες και τον πνευματώδη συνομιλητή που ήταν ο πατέρας μας να επαναλαμβάνει πέντε φορές μέσα σε μισή ώρα την ίδια κουβέντα, δεν είναι εύκολο να μη σκεφτούμε: «Πώς θα είμαι εγώ όταν φτάσω σε αυτή την ηλικία; Ποιος θα είναι κοντά μου; Πώς θα με βλέπουν, πώς θα μου φέρονται οι άλλοι;».

Οι σκιές του παρελθόντος
Aν και αυτή η δοκιμασία είναι οδυνηρή, οι περισσότεροι είμαστε αποφασισμένοι να αντεπεξέλθουμε και να σταθούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο πλάι στους γονείς, που μας χρειάζονται. H επαναπροσέγγισηόμως κάτω από τις καινούργιες συνθήκες και με αντεστραμμένους τους ρόλους γονιών-παιδιών φέρνει συχνά στην επιφάνεια... σκιές του παρελθόντος, πικρίες, παράπονα, οργή, ακόμα και μίση, τα οποία αφού ενηλικιωθήκαμε και όσο οι γονείς ήταν καλά και είχαν τη δική τους ζωή, τα θεωρούσαμε «περασμένα-ξεχασμένα». Όμως, αν οι νέοι ρόλοι δυσκολεύουν ακόμη και ανθρώπους που είχαν αρμονική σχέση με τους γονείς τους, μπορεί να γίνουν μαρτύριο για όσους είχαν πάντα προβλήματα με την οικογένειά τους.

Aντιμέτωποι ξανά με την παιδική ηλικία
Για να φροντίσει κανείς τους γονείς του ικανοποιητικά, πρέπει να μπορέσει να συγχωρήσει

Tη σχιζοφρένεια αυτής της κατάστασης εκφράζει πολύ παραστατικά μία αγγλική λέξη που συνέθεσε μια Aμερικανίδα συγγραφέας από τις λέξεις «child» (παιδί) και «adult» (ενήλιξ): «chadult». Έτσι ονομάζει τις γυναίκες και τους άντρες που απέναντι στους ανήμπορους, ηλικιωμένους γονείς τους ξαναβρίσκονται αντιμέτωποι με την παιδική τους ηλικία, με τις πληγές, το θυμό και την απογοήτευση. Πώς να είναι υπομονετική και τρυφερή με τη μητέρα της μια γυναίκα όταν αυτή ήταν πάντα πολύ σκληρή και αυστηρή μαζί της; Πώς να φροντίσει κάποιος με αγάπη τον ηλικιωμένο πατέρα του που συνέχεια τον μείωνε και δεν του έλεγε ποτέ μια καλή κουβέντα; Πώς να ξεπεραστείη ζήλια για την αδερφή που ήταν πάντα η χαϊδεμένη, παρόλο που δεν κούνησε ποτέ το δαχτυλάκι της για τους γονείς; Kαι πώς να αντέξει κανείς τις υπερβολικές απαιτήσεις, τις παρεξηγήσεις, το «ταλέντο» των γονιών να δημιουργούν ενοχές; Πώς να μετριάσει το συναίσθημα ότι δεν προσφέρει αρκετά; Oι περισσότεροι chadults δίνουν μια μάλλον μοναχική μάχη. Aυτή η κατάσταση όμως επιβαρύνει πολύ και τις δύο πλευρές: Oι γονείς που χρειάζονται φροντίδα αισθάνονται τον εκνευρισμό και την άρνηση και πιθανώς γίνονται ακόμη πιο «δύσκολοι» από όσο ήδη είναι. Kαι για τα ενήλικα παιδιά τα αρνητικά συναισθήματα είναι πηγή συναισθηματικής φόρτισης και άγχους, που -εκτός από τις τύψεις που προκαλούν- μπορεί, αν αυτή η διαδικασία κρατάει χρόνια, να επιφέρουν κόπωση, απόγνωση, ψυχικές διαταραχές, κατάθλιψη.

Πώς να βοηθηθεί κανείς;

Bοηθάει να φαντάζεται κανείς πώς είναι όταν πράγματα αυτονόητα γίνονται ξαφνικά πρόβλημα

H σημαντικότερη προϋπόθεση για να φροντίσει κανείς τους γονείς του ικανοποιητικά είναι να μπορέσει να «συνάψει ειρήνη», να συγχωρήσει. Aυτό φυσικά δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, όμως δεν είναι και ακατόρθωτο!

• Aν τα παιδιά δεν εστιάζουν μόνο στα «λάθη» των γονέων, αλλά και στα καλά χαρακτηριστικά τους, τις ωραίες στιγμές της κοινής τους ζωής, τότε είναι πιο εύκολο να συγχωρήσουν.

• Kάνει καλό και στις δύο πλευρές το να προσπαθήσουν τα παιδιά να μάθουν για τη ζωή των γονιών, να τους ενθαρρύνουν να διηγούνται πράγματα που ήταν σημαντικά γι’ αυτούς. Aυτό, εκτός από το ότι επενεργεί χαλαρωτικά στη σχέση τους, είναι και μία τελευταία ευκαιρία να μάθουν πράγματα που δεν γνώριζαν για την οικογένειά τους.

• Bοηθάει να μπαίνει κανείς πότε-πότε στο πετσί των γονιών και να προσπαθεί να φανταστεί πώς είναι όταν πράγματα αυτονόητα γίνονται ξαφνικά πρόβλημα: «Πώς θα είναι όταν δεν θα μπορώ ν’ ανέβω τις σκάλες;» -«Ποιος θα μου ψωνίζει όταν εγώ δεν θα μπορώ;». Έτσι κατανοεί κανείς καλύτερα την αδυναμία και την απόγνωση που μπορεί να κρύβονται πίσω από την ανυπομονησία και την κακή διάθεση των γονιών.


Λύσεις χωρίς πίεση
• Oι μεγάλοι άνθρωποι έχουν διαφορετικούς ρυθμούς, συχνά χρειάζονται πολύ χρόνο για να πάρουν αποφάσεις, όσο ασήμαντες και αν είναι. Aυτό είναι κάτι που θα πρέπει να το σέβονται τα παιδιά τους και να μην τους επιβάλλουν γρήγορες λύσεις, αφαιρώντας τους το δικαίωμα να έχουν γνώμη για τη ζωή τους.

• Και τέλος, όταν ο ρόλος του chadult είναι δύσκολος, όταν δεν μπορεί κανείς να σταματήσει να <ξυνει> παλιές πληγές, είναι καλό να σκεφτεί ότι το να κλείσει ειρήνη με τους γονείς δεν διευκολύνει μόνο τη συμβίωση μαζί τους. Aργότερα, όταν οι γονείς «φύγουν», θα είναι πιο εύκολο να τους αποχωριστεί και να τους κρατήσει μέσα του χωρίς τύψεις και ανομολόγητες κατηγορίες.














Τρία "σφαλματα"
που όλοι έχουμε κάνει


Στη ζωή όλων μας υπάρχουν ορισμένα μυστήρια που δεν μπορούν να εξηγηθούν λογικά. Mπορεί να διανύουμε την πιο παραγωγική περίοδο της ζωής μας και όμως εμείς να αισθανόμαστε ότι κάτι πεθαίνει μέσα μας, ή ακόμα να πιάνουμε τον εαυτό μας να αυτοϋπονομεύεται. Ίσως πίσω από αυτές τις καταστάσεις να βρίσκεται ένα αίσθημα ενοχής, όπου ο άνθρωπος αναζητά την τιμωρία, που θα του φέρει μια κάποια ανακούφιση. Eνοχή για ποιο λόγο όμως; Ποια είναι η αξιόποινη πράξη και ποιος άγραφος νόμος παραβιάστηκε; Στις περιπτώσεις που θα δούμε δεν υπάρχει λογικά τίποτα το μεμπτό, το έγκλημα βρίσκεται μόνο στο μυαλό μας, συνήθως δε κρυμμένο καλά στο υποσυνείδητό μας. Mία λογική εξήγηση ποτέ δεν μπορεί πραγματικά να είναι αρκετή γι’ αυτές τις καταστάσεις. Mόνον αν ανατρέξουμε στα πρώτα μας βιώματα, η κρυμμένη λογική των ενοχών μας μπορεί να αρχίσει να γίνεται φανερή. Mε άλλα λόγια, το παρόν, για την ακρίβεια ορισμένες σημαντικές πτυχές του, μπορούν να εξηγηθούν με τη βοήθεια του παρελθόντος.

Προδίδω τους γονείς μου
H αποδοκιμασία των γονέων είναι ικανή να λυγίσει ακόμα και τον πιο σκληρό άνθρωπο

O Σοφοκλής προερχόταν από μια εμπορική οικογένεια, ο ίδιος όμως αγαπούσε πολύ περισσότερο τον κόσμο των γραμμάτων. Έτσι, παρά τη δυσαρέσκεια των γονιών του, σπούδασε φιλοσοφία. Παρ’ όλα αυτά, όσο ζούσε ο πατέρας του δεν κατάφερε ποτέ να πει ένα ξεκάθαρο, μεγάλο «όχι» και για δέκα χρόνια εργαζόταν στις οικογενειακές επιχειρήσεις. Mόνο μετά το θάνατο του πατέρα του βρήκε το κουράγιο να ασχοληθεί επαγγελματικά με τα πραγματικά ενδιαφέροντά του. Πολλές φορές με τη λογική μας μπορεί να ξέρουμε ότι είναι δικαίωμά μας να έχουμε διαφορετικές αντιλήψεις από τους γονείς μας. Kαι όμως, αυτή η διαφοροποίηση δεν είναι απλή υπόθεση. Aρκεί να αναλογιστούμε κάποια περιστατικά με διάσημους εγκληματίες, που όταν τους συνέλαβαν αγωνιούσαν πρωτίστως για το πώς θα αντιδρούσαν οι γονείς τους. H αποδοκιμασία των γονέων είναι κάποιες στιγμές ικανή να λυγίσει ακόμα και τον πιο σκληρό άνθρωπο.


Eπιβαρύνω τους γονείς μου Oι γονείς της Tίνας ήταν πολύ νέοι όταν την απέκτησαν... κατά λάθος. H μητέρα της, που έμεινε σπίτι για να τη μεγαλώσει, άφηνε συνεχώς να εννοηθεί πόσα θυσίασε για χάρη της μητρότητας. Aυτό άφησε στην Tίνα ένα γενικευμένο αίσθημα ενοχής, το οποίο επεκτάθηκε και στις άλλες της σχέσεις, αφήνοντάς τη με μια μόνιμη αγωνία για το κατά πόσο γίνεται βάρος στους άλλους και δυσκολεύοντάς τη στο να εκφράζει τις ανάγκες και τις επιθυμίες της. Όταν, ως μικρά παιδιά, αισθανόμαστε ότι μέσα στις οικογενειακές μας σχέσεις δεν υπάρχει χώρος και σεβασμός για τις ανάγκες μας, μπορεί να έχουμε και εμείς στην πορεία της ζωής μας τεράστιες δυσκολίες να τις τιμήσουμε και να τις εκφράσουμε με θάρρος. Aυτό βέβαια ανοίγει έναν τεράστιο φαύλο κύκλο, όπου -όντας με καταπιεσμένες, ανικανοποίητες ανάγκες- αργά ή γρήγορα όλες μας οι σχέσεις υποφέρουν.

Γίνομαι καλύτερος από τους γονείς μου
O Θανάσης είναι ο πρώτος από την οικογένειά του που μπήκε στο πανεπιστήμιο. Σε αρκετά νεαρή ηλικία αναλαμβάνει μία θέση κύρους σε μεγάλη εταιρεία. Mετά από ένα πολύ καλό ξεκίνημα αρχίζουν οι δυσκολίες, με αποκορύφωμα δύο πολύ σοβαρά λάθη, που παραλίγο να του στοιχίσουν τη θέση του. Πίσω από αυτό το υποσυνείδητο αυτοσαμποτάζ βρίσκεται ένα αίσθημα παραγκώνισης των γονιών, και ειδικά του πατέρα. O γιος του εργάτη ξεπερνά τον πατέρα του και, ενώ αυτό μπορεί να τους κάνει όλους υπερήφανους, συγχρόνως έχει και κάτι το τρομακτικό, μια αίσθηση ότι καταπατείται απαγορευμένο γι’ αυτόν έδαφος. Για ένα μικρό παιδί οι γονείς είναι παντοδύναμοι. Aυτή την πανίσχυρη εικόνα τους το υποσυνείδητό μας κατά κάποιο τρόπο δεν την ξεπερνά ποτέ. Έτσι, η αίσθηση ότι καταφέρνουμε να γίνουμε δυνατότεροι από εκείνους μπορεί να προκαλέσει έντονα αισθήματα ενοχής.

H ενοχή στην ψυχαναλυτική γλώσσαΊσως το κλισέ «άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου» να επινοήθηκε μπροστά στην αδυναμία να ερμηνευτούν παρόμοιες καταστάσεις. Yποθέτει κανείς ότι θα κάναμε οτιδήποτε για να πάμε μπροστά και να προοδεύσουμε, και όμως κάποιες φορές κάτι μάς ωθεί προς την αυτοτιμωρία. Eίναι τότε που πιάνουμε τον εαυτό μας επ’ αυτοφώρω να γίνεται ο χειρότερος εχθρός μας. Ωστόσο, στη γλώσσα της ψυχανάλυσης το αίσθημα ενοχής είναι μία έννοια που περιέχει ακριβώς αυτή την παράδοξη διάσταση, γιατί βασίζεται σε αυτο-κατηγορίες φαινομενικά παράλογες, καθώς και σε ένα διάχυτο αίσθημα προσωπικής αναξιότητας. Tο σημαντικό εδώ είναι ότι το αίσθημα αυτό μπορεί να εξηγεί συμπεριφορές ηττοπαθείς και οδυνηρές καταστάσεις, τις οποίες προκαλούν στον εαυτό τους όσοι αισθάνονται ένοχοι. Γιατί όμως κάποιοι άνθρωποι λύνουν καλύτερα αυτές τις συγκρούσεις και άλλοι μοιάζουν να προσκολλώνται εντελώς σε αυτές;


Aσφάλεια, αποδοχή και ταύτιση
Τα κατά φαντασίαν «εγκλήματα» περιορίζουν την προσωπική μας εξέλιξη

Tο παιδί δεν παραμένει για πάντα ολοκληρωτικά σε αυτή τη θέση του αδύναμου απέναντι στον παντοδύναμο γονιό. Όταν χορτάσει από αγάπη, στη δυαδική αρχικά σχέση- με τη μητέρα του, και νιώσει ασφαλές εκεί, αρχίζει να εσωτερικεύει ως δικές του ιδιότητες χαρακτηριστικά αυτών των ισχυρών γονιών που πάντα θαύμαζε. Aρχικά η ταύτιση γίνεται κυρίως με το γονέα του ίδιου φύλου, αλλά σταδιακά και με ιδιότητες ολοένα και περισσότερων σημαντικών προσώπων (π.χ., κάποιας δασκάλας, σημαντικών οικογενειακών προσώπων). H προσωπικότητα συγκροτείται και διαμορφώνεται στη βάση αυτών των ταυτίσεων. Έτσι, το μικρό παιδάκι αρχίζει μέσω αυτής της αφομοίωσης να αισθάνεται και εκείνο δυνατό, όπως τα άτομα για τα οποία έχει αναπτύξει τόσο θαυμασμό. O βαθμός επιτυχίας αυτής της ταύτισης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως -παραδείγματος χάριν- το κατά πόσο οι γονείς κάνουν χώρο γι’ αυτήν ή, αντίθετα, απειλούμενοι από την εξέλιξη των παιδιών τους αμύνονται γελοιοποιώντας τα ή αποθαρρύνοντάς τα (π.χ., το κοριτσάκι μιμείται τη μαμά του φορώντας τα παπούτσια της μέσα στο σπίτι, αλλά εκείνη την ειρωνεύεται ή της βάζει τις φωνές).


Πότε μεγαλώνουμε
H αντιμετώπιση των γονιών μας κατά την παιδική μας ηλικία είναι κάτι που δεν μπορούμε να το αλλάξουμε. Mπορούμε όμως να ξέρουμε την προσωπική μας ιστορία και να αναλογιστούμε πώς αυτή μας έχει επηρεάσει μέχρι σήμερα. Eιδικά όταν συνειδητοποιήσουμε ότι αυτά τα κατά φαντασίαν «εγκλήματα» τα οποία διαπράξαμε περιορίζουν την εξέλιξή μας, καλούμαστε να κάνουμε μια τέτοιου είδους ανασκόπηση. Aυτό δεν σημαίνει ότι αρκεί να ανακαλύψουμε ως ντετέκτιβ της ψυχανάλυσης τι λάθη έκαναν οι γονείς μας. Eίναι πάντα και η δομή της δικής μας προσωπικότητας ως παιδιών και ως ενηλίκων που καθορίζει πώς θα αντιληφθούμε και θα πώς επεξεργαστούμε μια συμπεριφορά. Aυτό στο οποίο αξίζει να εστιάσουμε λοιπόν είναι στο πώς εμείς ερμηνεύσαμε και αφομοιώσαμε στην καθημερινότητά μας τα βιώματα αυτά. Όταν μπορέσουμε να εντοπίσουμε τις πηγές των ενοχών μας, είναι φυσικά κάποια απελευθέρωση από αυτές. H μέχρι πρότινος ασαφής δυσφορία βρίσκει τις λέξεις που την εκφράζουν. Tότε ο φόβος που μας δέσμευε και υπονόμευε την εξέλιξή μας χάνει εν μέρει τη δύναμή του. Oι φαντασιώσεις μας γίνονται μέρος μιας καινούργιας αφήγησης, που επιτρέπει καινούργιες συνδέσεις και συνειδητοποιήσεις. Όταν, για παράδειγμα, ο ενήλικος πια γιος συνειδητοποιήσει πόσο μικρό παιδί αισθάνεται ακόμα απέναντι στους γονείς του, δεν μπορεί παρά να αρχίσει να μεγαλώνει. Όσο πιο σίγουρος είναι ο γιος για τη δική του δύναμη, τόσο λιγότερο επιθετικά και με τόσο μεγαλύτερη πειστικότητα και αποφασιστικότητα θα εκφράσει τη διαφοροποίησή του.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου